Θα
θέλαμε να ευχαριστήσουμε πολύ τον αγαπητό μας κ. Κ. Καραστάθη που μας
έστειλε το παρακάτω κείμενο για να το αναρτήσουμε στο blog μας. Αποτελεί
απόσπασμα από την ιστορική του μελέτη που ήδη κυκλοφορεί.
Ἀπόσπασμα ἀπό τήν ἱστορική μελέτη τοῦ Κώστα Β. Καραστάθη
«Ἐπίσκοπος Ταλαντίου Νεόφυτος Μεταξάς, ἕνας μεγάλος Ἀγωνιστής τοῦ 1821 καί ἀνεπίληπτος Ἱεράρχης» (σελ. 220), πού γράφηκε καί κυκλοφορήθηκε μέ τήν εὐκαιρία τῆς συμπληρώσεως ἐφέτος 150 ἐτῶν ἀπό τήν κοίμηση καί κατά τό ἑπόμενο χρόνο 250 ἐτῶν ἀπό τή γέννηση τοῦ ἀοίδιμου Ἱεράρχη:
[Ε ἰ σ α γ ω γ ι κ ά: Ὁ φλογερός ἐπαναστάτης, μέγας ἀγωνιστής καί ἀνεπίληπτος Ἱεράρχης ἐπίσκοπος Ταλαντίου Νεόφυτος Μεταξάς ὑπῆρξε ἕνας ἀπό τούς τρεῖς πρωτεργάτες τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821 στήν Ἀνατολική Στερεά Ἑλλάδα, (οἱ ἄλλοι δύο ἦσαν ὁ Ἀθανάσιος Διάκος καί ὁ Σαλώνων Ἠσαΐας), ξεσήκωσε καί ἀπελευθέρωσε τή Λοκρίδα (31-03-1821), πρωτοστάτησε στή Συνέλευση τῶν Σαλώνων καί τήν Α΄ Ἐθνοσυνέλευση τῆς Ἐπιδαύρου, καί ὡς πρόεδρος τοῦ Ἀρείου Πάγου πρόσφερε πολλά στόν Ἀγώνα, ἀλλ’ ἔπαθε καί πολλά... Παράλληλα πρός τίς ἐθνικές, πρόσφερε καί τίς ἀρχιερατικές ὑπηρεσίες του στήν Ἐκκλησία τῆς Λοκρίδας, τῆς Παροναξίας καί τῆς ἰδιαίτερης πατρίδας του Ἀθήνας, ἀρχικά ὡς Τοποτηρητής Ἀττικῆς, ἀργότερα ὡς ἐπίσκοπος Ἀττικῆς, καί ἐν συνεχείᾳ ὡς Μητροπολίτης Ἀθηνῶν καί Πρόεδρος τῆς Ἱερᾶς Συνόδου. Κατά τή διακυβέρνηση τοῦ τόπου ἀπό τόν Καποδίστρια ὑπῆρξε ἕνας ἀπό τούς συνεργάτες τοῦ Κυβερνήτη, ἐνῶ κατά τή διακυβέρνηση τοῦ Ὄθωνα ἀγωνίστηκε θαρραλέα νά ὑπερασπισθεῖ τά θέσμια τῆς Ὀρθοδοξίας ἔναντι τῶν ἐπιδιώξεων τῶν ἀλλόδοξων Βαυαρῶν.]
Λίγο πρίν ἀπό
τό ξεκίνημα τῆς πολιορκίας τῶν Τούρκων στήν Ἀταλάντη, κάποια
συνταρακτικά γεγονότα ἔλαβαν χώρα στήν πόλη, πού λίγο ἔλειψε νά
καταστρέψουν τήν τοπική Ἐπανάσταση:
Ὁ ἐπίσκοπος Νεόφυτος, «ἐμπνευσθείς φαίνεται ὑπό τῆς θείας Προνοίας», καθώς γράφει ὁ Γούδας, ἔστειλε καί κάλεσε στήν Ἐπισκοπή τόν Χασάν Ἀγά Κούρταλη, πασίγνωστο σ’ ὁλόκληρη τή Στερεά Ἑλλάδα ἐμπειρικό, ἀλλά περίφημο χειροῦργο, πού πρόσφερε τίς πολύτιμες ὑπηρεσίες του ἀδιάκριτα σέ Ὀθωμανούς καί Ἕλληνες. Καθώς ἐκεῖνος ἔφτασε στήν ἐπισκοπή ἀκούστηκαν δυνατές φωνές. Ὁ Νεόφυτος κάλεσε τόν Κούρταλη νά παραμείνει μέσα στήν Ἐπισκοπή καί τοῦ ὑποσχέθηκε ἀσφάλεια. Ὁ Ὀθωμανός, ὑποπτεύθηκε, βέβαια, τήν ἐξέγερση, ἀλλά μή γνωρίζοντας καλά τά ὅσα συνέβαιναν ἐκείνη τήν ὥρα, ὑπάκουσε. Μπῆκε στήν Ἐπισκοπή ἀπό σεβασμό πρός τόν ἐπίσκοπο, ἔγραψε ὅμως κρυφά ἕνα σύντομο σημείωμα καί τό ἔστειλε μέ τόν ὑπηρέτη πού εἶχε μαζί του στόν διοικητή τῆς πόλης. Μέ τό σημείωμα προειδοποιοῦσε τόν διοικητή ὅτι λίγοι ταραξίες ἦσαν αὐτοί, πού ἀπειλοῦσαν τήν πόλη. καί τόν συμβούλευε ν’ ἀμυνθεῖ μέχρις ὅτου φτάσουν ἐπικουρίες ἀπό τή Λαμία.
Ἀλλ’ ὁ ὑπηρέτης του συνελήφθη καθ’ ὁδόν ἀπό τούς ἐπαναστάτες καί τό σημείωμα βρέθηκε. Πολλοί εἶχαν ἰδεῖ ἐνωρίτερα τόν Κούρταλη νά μπαίνει στήν Ἐπισκοπή καί τά μυαλά τους φούντωσαν στή στιγμή. Ἕνα μέρος τῶν ἐπαναστατῶν τότε ἐγκατέλειψε τήν πολιορκία τῶν Τούρκων καί πολιόρκησε τό ἐπισκοπεῖο, ἀξιώνοντας ἐπιτακτικά τήν ἄμεση παράδοση τοῦ Κούρταλη. Οἱ ἀπανωτές ἐκκλήσεις τοῦ Νεοφύτου νά ἐπιστρέψουν στίς πολιορκητικές γραμμές δέν ἀπέδωσαν τίποτε. Οἱ ἐπαναστάτες ἔβρισκαν ἀνεξήγητη καί ὕποπτη τήν ἐπιμονή τοῦ ἐπισκόπου νά σώσει τόν Κούρταλη. Οἱ ἀπειλές τους τώρα κατά τοῦ Νεοφύτου ἔγιναν πολλές καί φοβερές. Ὁ κίνδυνος νά λυντσαριστεῖ ὁ ἐπίσκοπος, ἀλλά καί νά καταρρεύσει ἡ τοπική ἐπανάσταση ἐν τῇ γενέσει της ἦταν ἄμεσος. Ὡστόσο, ἀτρόμητος ὁ Νεόφυτος, δέν ἐνέδωσε στούς στασιαστές. Ὀργάνωσε γρήγορα μιά στοιχειώδη ἄμυνα γιά λόγου του καί γιά τόν Κούρταλη καί ἀπείλησε τούς ἐπαναστάτες μέ τά ὅπλα. Ἐκεῖνοι πείσθηκαν ἀπό τά πολλά καί ἐπέστρεψαν στήν πολιορκία. Ὁ Κούρταλης σώθηκε.
Ἀλλά γιατί ὁ Νεόφυτος διακινδύνευσε τόσα πολλά γιά τή σωτηρία τοῦ Κούρταλη;
Στό διάμεσο αὐτῶν τῶν γεγονότων, γράφει ὁ ἱστορικός Γούδας, «ὁ
Ταλαντίου προλαβών, ἐκατήχησεν τόν Κούρταλην, καί εὑρών αὐτόν σύμφωνον,
οὐχί μόνον δέν ἐνέδωσεν εἰς τάς ἀπαιτήσεις τοῦ ὄχλου, ἀλλ’ ἠναγκάσθη νά
ὑπερασπίσῃ τόν Ὀθωμανόν διά τῶν ὅπλων, καί νά διακινδυνεύσῃ τήν
ἐπανάστασιν ἐν τοῖς σπαργάνοις της».
Ἡ πληροφορία
τοῦ Γούδα ὅτι ὁ Κούρταλης μυήθηκε στά μυστικά τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας
ἐκεῖνες τίς κρίσιμες ὧρες δέν ἐπιβεβαιώνεται ἀπό καμιά ἄλλη πηγή.
Τό νά εἶχε κατηχηθεῖ ἐνωρίτερα φαίνεται ἀπίθανο, διότι ὁ Κούρταλης
αἰφνιδιάστηκε μόλις κατάλαβε ὅτι πρόκειται γιά ἐξέγερση καί ἔσπευσε νά
στείλει μήνυμα στούς δικούς του. Πιθανότερο θεωροῦμε τό ἐνδεχόμενο ὁ
ἐπίσκοπος νά ἐκτιμοῦσε τόν καλοκάγαθο μουσουλμάνο γιά
τίς πολύτιμες ἰατρικές ὑπηρεσίες πού πρόσφερε ἀφειδώλευτα ὥς τότε ὄχι
μονάχα στούς μουσουλμάνους τῆς Λοκρίδας, ἀλλά καί στούς χριστιανούς, καί
θέλησε νά τοῦ σώσει τή ζωή.
Ἴσως ὁ ἀείμνηστος ἐπίσκοπος διέθετε «τήν μεγίστη τῶν ἀρετῶν, τή διάκριση» καί ἐνήργησε οὕτω πως ἔναντι τοῦ Κούρταλη∙ καί διακινδύνευσε τά πάντα γιά τή σωτηρία του. Καί ὁ Γούδας ἐπισημαίνει τή δικαίωση τοῦ Νεοφύτου: «Κατά πόσον δέ εἶχε δίκαιον νά πολιτευθῇ οὕτω ὡς τίμιος ἄνθρωπος ὁ Ταλαντίου, τοῦτο δέ ἀπέδειξε καί ἡ μετά ταῦτα πεῖρα. Ὁ Κούρταλης διέμεινεν πιστός τοῖς Ἕλλησιν φίλος καί βοηθός μάλιστα καθ’ ἅπαντα τόν ἀγῶνα». Πράγματι, αὐτό συνέβη· καί κανείς τότε δέ θά μποροῦσε νά διανοηθεῖ ὅτι ὁ γιατρός Κούρταλης, παρότι ἀπορφανεμένος ἀπό τήν οἰκογένειά του, θά συντασσόταν στό ἑξῆς μέ τήν πλευρά τῶν Ἑλλήνων! Καί ὅτι καθ’ ὅλη τή διάρκεια τοῦ Ἀγώνα θά προσέφερε τίς ἰατρικές του ὑπηρεσίες στούς ἀγωνιζόμενους γιά τήν ἐλευθερία τους Ἕλληνες!
Ὁ Κούρταλης καθ’ ὅλη τή διάρκεια τοῦ Ἱεροῦ Ἀγώνα ἔσωσε πολλούς ἀγωνιστές ἀπό τά σοβαρά τραύματά τους. «Οὗτος (ὁ Ἀσάνης, δηλαδή ὁ Χασάν)», γράφει ὁ ἱστορικός Διονύσιος Σουρμελής, πού ὑπῆρξε καί ἀγωνιστής στήν Ἐπανάσταση, «ἐθεράπευσε, καί διά νά εἴπω μάλλον ἔσωσε πολλούς Ἕλληνας τραυματισμένους καιρίως». Ὑπῆρξε προσωπικός γιατρός τοῦ Ὀδυσσέα Ἀνδρούτσου γιά τέσσερα χρόνια. Ἀφηγεῖται ὁ Γενικός ἀρχηγός τῆς Εὔβοιας πλοίαρχος Ἀλέξανδρος Κριεζής ὅτι σέ μιά συνάντησή του μέ τόν Ὀδυσσέα στήν Εὔβοια, «πρίν τοῦ χωρισμοῦ τοῦ Ὀδυσσέως εἶχον παρακαλέσει καί μοῦ ἄφησε τόν ἰατρόν του, Τοῦρκον Ταλαντιναῖον Κούρταλην, ὁπού εἶχαν πολλούς λαβωμένους καί τούς ἐγιάτρευσε».
Χειρούργησε καί τόν ὁπλαρχηγό Ρούκη στό τρυπημένο ἀπό τό βόλι ἦπαρ του. Καί, καθώς βρέθηκε μαζί μέ τούς πολιορκημένους Ἕλληνες πάνω στήν Ἀκρόπολη κατά τήν πολύμηνη πολιορκία, θεράπευσε πολλούς τραυματισμένους, μεταξύ τῶν ὁποίων καί τόν Μακρυγιάννη. Τρεῖς φορές μέσα σέ μιά μέρα λαβώθηκε στό κεφάλι του ὁ στρατηγός. Τίς δυό πρῶτες τά τραύματά του ἀντιμετωπίστηκαν εὔκολα ἀπό τόν Κούρταλη, ἀλλά τό τρίτο ἦταν ἐξαιρετικά ἐπικίνδυνο. Νά, πῶς περιγράφει τήν κατάστασή του ὁ ἴδιος ὁ ἀθάνατος Μακρυγιάννης: «Ξαναλαβώνομαι κ’ ἐγώ πίσου εἰς τό κεφάλι πολύ κακά, μπῆκε τοῦ φεσιοῦ τό μπάλωμα εἰς τά κόκαλα, εἰς τήν πέτσα τοῦ μυαλοῦ. Ἔπεσα πεθαμένος. Μέ τράβηξαν οἱ ἄνθρωποι μέσα, τότε ἔνιωσα. Τούς εἶπα ἀφῆτε με νά μέ τελειώσουν... Μέ πῆραν καί μέ πῆγαν ἀπάνω στό Κάστρο. Δέν ἤθελε νά μέ ’πιχειριστεῖ ὁ Κούρταλης, ὁ γιατρός, ὅτι ἤμουνα βαριά, καί στράγγιξε καί τό αἷμα μου ὅλο. Τότε τοῦ δῶσαν ἐγγράφως ὅσοι ἤτανε μέσα εἰς τό κάστρο, ὅτι δέν ἔχει καμμίαν ὑποψίαν - ὅτι φοβόνταν νά μήν πεθάνω καί τοῦ εἰποῦν ὅτι μέ φόνεψεν αὐτός. Τότε μέ ’πιχειρίστη.»
Κατά τήν ἐκστρατεία τῶν Ὀδυσσέα, Νικηταρᾶ καί Δυοβουνιώτη στή Στυλίδα καί Ἁγία Μαρίνα τό 1822 ὁ Ὀδυσσέας καί ὁ Νικηταράς ζήτησαν ἀπό τόν Ἄρειο Πάγο νά τούς στείλει γιατρούς καί ὀνομαστικά τόν Κούρταλη! Στό λογαριασμό τῶν ἐξόδων τῆς Ἐπαρχίας Ἀθηνῶν 4 διμήνων, ἀπό Ἰουλίου 1824 ἕως τέλους Φεβρουαρίου 1825, φέρονται δυό γιατροί, Βιτάλης καί ὁ Χασάναγας (Κούρταλης), ὅτι εἰσέπραξαν 1200 γρόσια. Καί ὁ Κ. Διαμάντης παραθέτει κατάστιχα πληρωμῆς τῶν ἀγωνιστῶν, στά ὁποῖα ἀναφέρεται: «τοῦ τζιράχη Χασάναγα διά μισθόν καί ἀλοιφές 200 γρόσια», «Χασάν Ἀγάς Κούρταλης, χειροῦργος, πρός γρόσια 200 τό μῆνα, ἕνα χάσικον ψωμί καί 5 γεμεκλίκια (τρόφιμα)».
Ἀλλά πῶς ὁ Κούρταλης δέ μνησικάκησε γιά τούς φονιάδες τῶν παιδιῶν του; Ἄν ἡ χριστιανική ἀγάπη καί αὐτοθυσία, πού ὁ Νεόφυτος ἔδειξε γι’ αὐτόν, διέλυσαν τό ὁποιοδήποτε πάθος του καί ζωογόνησαν τήν ἀνθρωπιά του, τότε θά μποροῦμε νά λέμε ὅτι πρόκειται γιά μοναδική ἴσως περίπτωση ἀμοιβαίας ἀνθρωπιᾶς γιά τούς δύο ἀντιπάλους στό μεγάλο Ἀγώνα καί ὄντως θαυμαστή!
Ὁ Νεόφυτος λοιπόν μέ τό ξεκίνημα τῆς Ἐπαναστάσεως, χάρη στήν ἀνθρωπιά του, χάρισε στόν Ἀγώνα ἕναν ἀνεκτίμητο γιατρό. Γιατί ὁ Κούρταλης ἀρνήθηκε ν’ ἀκολουθήσει τούς Τούρκους καί μετά τήν Ἀπελευθέρωση. Ἐγκαταστάθηκε μόνιμα στή Χαλκίδα, δημιούργησε ξανά οἰκογένεια, ἄσκησε καί πάλι τήν ἰατρική του, βοήθησε τούς νέους χειρούργους γιά τήν ἀπόκτηση ἐμπειριῶν, πέθανε γέροντας, τυφλός καί πάμφτωχος. Οἱ ὑπηρεσίες του ὅμως ἀναγνωρίστηκαν κάποτε ἀπό τό Κράτος ὡς ἀρχίατρου τοῦ Ἀγώνα καί τή σύνταξή του εἰσέπραξε ἡ γυναίκα του καί τά παιδιά του.
